Seçimleri mercek altına aldık… Kim kaybetti kim kazandı

Filiz Aydın Koç

14 Mayıs’ta yapılan Cumhurbaşkanı seçimlerinde adaylardan herhangi biri yüzde 50 oy barajını geçemediği için seçimler ikinci tura kaldı. İkinci turu analiz ederken,seçmenin iki turlu bir seçime göre tercihini yaptığını akılda tutmamız gerekir. İlk turda elde edilen sonuçlar önemli ancak, son karar değildir.

İlk turu önde bitiren Erdoğan’ın partisinin en çok oy kaybeden parti olması, ilk turu ikinci olarak bitiren Kılıçdaroğlu’nun partisinin en çok oy artıran parti olması ilk turun önemli sonuçlarından biridir.

Seçim sonuçlarına genel olarak bakıldığında, geleneksel bir dağılım olduğunu görüyoruz. Bu bize Türkiye’de seçmen yapısının oldukça kültürel bir olgu olduğunu göstermektedir. Bu nedenle, kısa süreler içinde bu yapıya nüfuz edecek, olumlu ya da olumsuz şekilde etkileyecek olayların olması beklenemez.

Ancak, bu yapı üzerinde yine de bazı kritik noktalarda, neler olup bittiği ve ikinci turda hangi kritik noktaların değişim yaratabileceği üzerinde durmak mümkündür. Bu kritik noktalara baktığımızda, katılım, geçersiz oylar ve adayların oy dağılımının yapısı üzerinde durulabilir.

CHP’nin partiler arasında oyunu en çok artıran parti olması da bu seçimin önemli yanlarından biridir.

KATILIM

Bu seçimle, Cumhurbaşkanı üçüncü kere halk tarafından seçilmektedir. Geçmiş cumhurbaşkanı seçimlerinin katılım oranlarına bakıldığında en yüksek katılım %86,9 ile (%0,7 farkla) 14 Mayıs seçimlerinde gerçekleşmiştir. 2018 seçimlerindeki katılım oranı %86,2, 2014’de ise %74,1’di.

Bu oran 2018’de %50,1 gerçekleşmişken 14 Mayıs’ta %51,3 gerçekleşmiştir. Yurt dışındaki katılım %1,2 gibi minimal de olsa bir artış göstermiştir.

Yurtdışı seçimlerinde katılım oranının düşüklüğü, yurt için katılım oranını bir miktar aşağı çekmektedir. Bu açıdan Cumhurbaşkanı seçimleri içinde rekor katılım olduğu söylenebilir.

2018 Cumhurbaşkanı seçimleriyle 14 Mayıs seçimlerine karşılaştırmalı olarak bakıldığında;

• 24 ilde katılım %6,02 ila %0,8 oranında azalmıştır. Bu illerin başında katılımın 2018’e göre en yüksek oranda azaldığı il Malatya (%6,02), Ağrı (%5,83), Hatay %5,73, Adıyaman %4,51, Van %4,47, Muş %4,26, Kahramanmaraş %4,1, Bingöl, 2,67, Şırnak %2,26, Diyarbakır %2,1, Ardahan %2,07, Kars %1,68, Bitlis %1,67, Mardin %1,47, Erzurum %1,08, Siirt ve Batman’da da %1’ler civarında katılımda azalma görülmektedir.

Bu iller bakıldığında deprem bölgesi illeri ve Doğu, Kuzey ve Güneydoğu Anadolu bölgelerindeki iller olduğu görülmektedir.

• Bu katılım azalan 24 ildeki oy potansiyeli toplam 225.535, oy oranı karşılığı 14 Mayıs katılımına göre yaklaşık yarım puandır.

Bu nedenle adaylar açısından 28 Mayıs’ta asıl sorun katılımı arttırmak değil düşmesini engellemek olmalı ve bu açıdan önlemler alınmalıdır. Deprem bölgesindeki seçmenin sandığından uzakta olması onları 28 Mayıs’ta da sandığa götüremese bile, doğu bölgesindeki illerde yaşayan seçmenler en az 2018 seçimlerindeki katılım oranlarına ulaştırılabilir. Büyük olasılıkla HDP/Yeşil Sol Partisi’nin baraj sorunu yaşamaması rahatlığı seçmenin sandığa gitmesinde rahat davranmasına neden olmuş. Ayrıca kendi partilerinden bir aday olmaması seçmeni sandığa taşıma motivasyonunu yeteri kadar sağlayamamış da olabileceği düşünülmelidir.

• Kalan 57 ilde 2018’e göre katılım artmıştır. Artan katılımın oy karşılığı 614.359’dur. En yüksek katılım artışı olan illere bakıldığında sırasıyla Gümüşhane’de %2,69, İstanbul’da %2,42, Antalya’da %1,98, Ankara’da 1,78, Trabzon’da %1,76, Eskişehir’de %1,74, %Edirne’%1,70, Kocaeli’nde %1,7,bolu’da %1,65, Karabük’te %1,61 oranlarında katılım artmıştır.

Bu illerden de görüldüğü gibi büyükşehirlerin birçoğunda katılım yaklaşık 2 puan artmıştır.

Stratejik bir diğer husus ise İzmir, Bursa, Muğla, Aydın, Manisa, Denizli, Balıkesir Mersin gibi büyükşehirlerdeki katılımı da en az İstanbul, Ankara düzeyine gelmesidir.

• Sadece 30 büyükşehirde sandığa gitmeyen seçmen sayısı 5.147.195.’dir. 30 büyükşehirden 8’inde %6-1 arasında katılım azalmıştır. Bu büyükşehirler Malatya, Hatay, Van, Kahramanmaraş, Diyarbakır, Mardin, Erzurum ve Konya’dır.

Katılımı daha da arttırmanın yolları aranırken Türkiye’de engelli kişi sayısı YSK tarafından 989.543 ve 75 yaş ve üzeri seçmen sayısının 3.180.802 olduğu açıklandı. Bu sayılar içinde süreğen hastalık sahibi kişiler yer almamaktadır. Dolayısıyla bu kişilerin toplamının 14 Mayıs’taki katılıma göre oy oranı %8’ler civarındadır. Bu %8 içinden düşük oranda katılım olduğu bilgisiyle[1], katılımın daha yüksek olması için ekstra çaba ve koordinasyon göstererek, sandığa gitmeyen seçmeni sandığa götürmek olabilir. Bunun da kolay olmadığı söylenebilir.

14 Mayıs seçimlerinde Türkiye geneli yaklaşık %8 oranında yeni seçmen artışı gerçekleşti. Deprem bölgesinde yaklaşık 560.000 seçmenin 2018 yılına göre azaldığını ve bununla birlikte toplam yeni seçmen artışının da eklenmesiyle yaklaşık 1,2 milyon seçmenin deprem bölgesinden yurtiçine dağıldığını söyleyebiliriz. Yurtiçine dağılan bu seçmenlerinin seçmen kaydını yaptırıp yaptırmadığı ve dolayısıyla oyunu kullanıp kullanmadığı bilinememektedir.

Bu bilgiler ışığında deprem bölgesindeki ilçelerde (Malatya, Hatay, Adıyaman, Kahramanmaraş, Adana, Diyarbakır) ortalama %5’lik seçmen kaybı yaşanmıştır. Bu seçmen kaybına ilave olarak,katılım, Türkiye ortalamasının yaklaşık %6 oranında daha düşük gerçekleşmiştir. Nihai olarak depremin seçime katılımı önemli ölçüde olumsuz yönde etkilediği söylenebilir.

GEÇERSİZ OYLAR

Geçersiz oy oranı, 14 Mayıs’ta,2018’e göre daha yüksektir. Cumhurbaşkanının halk tarafından seçildiği ilk seçim olan 2014 yılında geçersiz oy oranı %1,79 iken 2018’da %2,21 ve 14 Mayıs’ta da %2,5 oranındadır.

• Geçersiz oy oranının sayısal olarak en çok arttığı illerin doğu illeri olması dikkat çekicidir. En başta Diyarbakır (4319) olmak üzere sırasıyla Batman (3037), Van (3028), Şanlıurfa (2557), Mardin (2543), Siirt (1200), Şırnak (1195), Bingöl (878), Bitlis (863), Muş (776), Hakkâri (476), Ağrı (302) ve Iğdır (302) illerinde geçersiz oy sayıların 2018’e göre artış göstermiştir. Bu illerdeki toplam geçersiz oy sayısı ise 145.243’tür.

2018 yılına göre geçersiz oy sayılarındaki artışlar sadece yeni seçmenleri bağlı düşünülebildiği gibi kısmen bilinçli olarak geçersiz oy vermek şeklinde de yorumlanabilir. Nihayetinde 2018 yılında 6 cumhurbaşkanı olan bir oy pusulasından 4 adaylı bir oy pusulasına geçerken, geçersiz oyların geçmişe göre arttığını görmekteyiz.

ADAYLARIN ALDIĞI OYLAR

• Kemal Kılıçdaroğlu resmi olmayan sonuçlara göre 14 Mayıs’ta 23.869.862 oy aldı. Oy oranı %45,06’dır. 2018’de Meral Akşener, Temel Karamollaoğlu, Selahattin Demirtaş ve Muharrem İnce’nin toplam oyu ise 23 029 918, oranı ise %47,4’ tür. Yani Kılıçdaroğlu 839.944 oy fazla alsa da oransal olarak bu dört adayın toplamından %2,34 daha düşük almış görünmektedir.

Kemal Kılıçdaroğlu’nun fazla aldığı bu oy, seçmen sayısı artışıyla gerekçelendirilebilir. Bu şekilde değerlendirildiğinde 4.904.672 yeni seçmen artışı yaşandığı bilindiğinde 839.944 oy artışı %17,1’e tekabül etmektedir. Elbetteki oy artışını sadece yeni seçmene bağlamak doğru olmayacaktır. Ancak Millet İttifakı içinde yer alan Deva, Gelecek ve Demokrat Partilerinin oy sayısının artışına etkisiyle birlikte değerlendirildiğinde oy artışının minimum düzeyde kaldığı görülmektedir. Mevcut Akşener, Demirtaş ve Karamollaoğlu seçmenlerinden de kısmen Kılıçdaroğlu’na oy gelmediği varsayımıyla, Milletİttifakı içindeki Gelecek, Deva ve Demokrat Parti’nin Kılıçdaroğlu’nun oy oranlarını kazanacak düzeye getiremediği görülmektedir. Asıl olarak %2,34 oranında oy kaybı; Millet İttifakı’nın 2018’deki ortaklarının oylarının da tamamının Kılıçdaroğlu’na gitmediği gibi, yeni ortaklarından da yeteri kadar oy gelmemesi şeklinde yorumlanabilir.

• Kemal Kılıçdaroğlu’nun Millet İttifakı adayı olarak aldığı oy sayısıyla 2018’de Meral Akşener, Temel Karamollaoğlu, Selahattin Demirtaş ve Muharrem İnce’nin toplam oyu karşılaştırıldığında 81’ilin 40’ında Kılıçdaroğlu sayısal olarak daha yüksek oy almıştır. Bu illere bakıldığında 366.908 oy ile İstanbul birinci sırada gelmektedir. Sırasıyla Ankara 167.773, Antalya 70.606 oy, Antalya 56.151 ve Şanlıurfa’da 49.606 oy fazla almıştır. Bu illerin yine büyükşehirler olduğu görülmektedir.
• 81 İlin 40’ında ise Kılıçdaroğlu 2018’e göre daha düşük oy almıştır. Düşük aldığı illerin başında deprem bölgesi illeri gelmektedir. Hatay’da 47.716, Malatya’da 30.984, Kahramanmaraş’ta 25.964, Adıyaman, 9428, Adana’da 9108 daha düşük almıştır.
• Elbette ki en doğru karşılaştırma oransal olarak yapılandır. 2018’de Meral Akşener, Temel Karamollaoğlu, Selahattin Demirtaş ve Muharrem İnce’nin toplam oyu ile oy oranları değişimine Millet İttifakı adayı Kemal Kılıçdaroğlu’nun oy oranlarındaki değişime bakıldığında 3 il hariç, kalan 78 ilde Kılıçdaroğlu’nun oy oranı daha düşüktür. Bu 3 il Bitlis (%1,3), Şanlıurfa (%1) ve Mardin’dir (%0,6). Kalan 78 ile bakıldığında en çok oy farkı olan iller sırasıyla Iğdır (%7,3), Bilecik (%7,1), Osmaniye (%6,1), Aydın (%5,7), Kırşehir (%5,3), Manisa (%5,1), Artvin (5), Kırklareli (%4,9), Edirne (%4,9) Hakkâri (%4,8), Burdur (%4,8),ve Adana(%4,8) illeri gelmektedir. Bu oy oranı düşen illerin genel özelliğine bakıldığında milliyetçi oyların yoğun olduğu iller olduğu söylenebilir.
• Kılıçdaroğlu da 24.594.932 oy almış onu destekleyen Millet ittifakı ve Emek ve Özgürlük İttifakı’nın toplam oyu ise 24.807.785’dir. Kılıçdaroğlu ittifaklar toplamından 212.853 oy daha düşük almıştır. Yani ittifaklar içinde yaklaşık %0,9 oranında seçmen partisine oy verdiği halde Kılıçdaroğlu’na oy vermemiştir.
• Erdoğan ise 2018’de %52,4 oy (25.436.238) almışken 14 Mayıs’ta %49,24 oy (26.086.019) almıştır. Erdoğan’da 81 ilin 8’i hariç kalan tüm illerde oy kaybetmiştir. Oy kaybetmediği iller Hakkâri, Edirne, Muş, Kırklareli, Şırnak, Van, Malatya ve Aydın’dır. Erdoğan’ın en çok oy kaybettiği il %6,98 ile Kayseri’dir. Sırasıyla Karabük (%6,05), Sakarya (%5,8), Ankara (%5,52), Kırıkkale (%5,3), Konya (%5,26), Kütahya (%5,23), Nevşehir (%5,19), Isparta (%5,07) , Bolu (%5), Karaman (%5) illerinde oy kaybetmiştir.
• Deprem bölgesindeki illerden Diyarbakır ve Osmaniye hariç AK Parti oy kaybetmiştir. 2018 seçimlerine göre en çok oy kaybettiği il %25,5 ile Malatya’dır. Maraş’ta %21, Hatay’da %11, Kilis’te %10,5, Urfa’da %7,4, Adana’da %5, Antep’te ise %3 oy kaybetmiştir.
• Erdoğan, Cumhurbaşkanı seçimde 27.133.837 oy alırken Cumhur ittifakı 26.934.455 oy almış aradaki fark 199.382 olup Erdoğan ittifakından yaklaşık %0,7 fazla almıştır.
• Sinan Oğan ise 2.831.208 oy alarak Ata İttifakının aldığı 1.215.264 oydan yaklaşık 1.507.315 oy daha fazla alarak kendi oyu ile dahil olduğu ittifakların toplam oyuna en çok fark atan aday olmuştur. Ata İttifakının %114 fazlası oy almıştır.

Her iki adayın ve aday blokunun illerin tamamına yakınında oy kaybettiği görülmektedir. Bu açıdan seçim stratejilerindeseçmeni memnun etmeyen, oy verme davranışında değişikliğe neden olanhususların varlığı söz konusudur.

Bu açıdan ikincitura son bir hafta kala seçmenin oy verme davranışının aday lehine değiştirebilecek söylemlerin inandırıcı bir şekilde geliştirilmesi gereklidir.

Kısa zaman aralıklarında toplumun sosyolojik olarak değişmesi mümkün olmadığı için oy verme davranışının da değişmesi mümkün değildir.

Başta söylediğimizi tekrar söylemek gerekir. Seçimde geleneksel oy dağılımının ortaya çıktığı görülmekle birlikte, halkın, seçimin iki turlu olduğunu bilerek oyunu kullandığını, bu nedenle kritik değişimlerin şaşırtıcı olmayacağını akıldan çıkarmamak gerekir.

BÖLGELERE GÖRE PARTİLERİN 2018 MİLLETVEKİLİ SEÇİMİ İLE KARŞILAŞTIRMASI

Milletvekili seçim sonuçları, partiler bazında 2018 Genel seçimlerine göre karşılaştırmalı değerlendirdiğinde önemli değişimler görülmektedir. Bölgeler bazında en çok oy kaybeden parti AK Parti olup 2.119.875 oy kaybetmiştir. 2018’e göre bu kayıp %10’lar seviyesindedir.

En çok oy kaybeden ikinci parti ise Yeşil Sol Parti/ HDP’dir. HDP 1.077.566 oy kaybetmiştir. 2018’e göre bu kayıp %18’ler seviyesindedir. Adaylar için stratejik davranışlardan bir diğeri de ilk turda sandığa gitmeyen seçmenini sandığa götürmek olacaktır.

Diğer oy kaybeden parti ise MHP’dir. MHP’nin 2018 yılına göre kendi içindeki oy kaybı %2,5’dir.

CHP, oyunu en çok artıran partidir. 2.31.106 oy artış ile kendi içinde %20,4 oranında oyunu arttırmıştır.

İYİ Parti’de 2018’e göre minimal de olsa oyunu arttıran partiler arasındadır. Aşağıdaki tabloda, bu sonuçlara ilişkin veriler yer almaktadır.

Bölgelere ve 2018 Genel Seçimlerine göre partilerin oy sayılarındaki değişim aşağıdaki tabloda yer almaktadır.

Kaynakça:

https://secim2023.hurriyet.com.tr/14-mayis-2023-secimleri/cumhurbaskanligi-secim-sonuclari/

https://www.ysk.gov.tr/tr/cumhurbaskani-secim-arsivi/2647

https://www.ysk.gov.tr/tr/24-haziran-2018-secimleri/77536

https://secim2023.hurriyet.com.tr/14-mayis-2023-secimleri/milletvekili-genel-secim-sonuclari/ Erişim tarihi:16 Mayıs 2023